انموذج (کتاب)

کتابی مختصر و مفید در نحو زبان عرب به زبان عربیاست از جارالله زمخشری از بزرگان علمای اهل تسنن در نحو و بلاغت و فقه و حدیث و تفسیر و... شرح معروف این کتاب از محمد بن عبدالغنی اردبیلی، از جمله کتاب هائی است که در کتاب درسی معروف حوزه به نام جامع المقدمات درج شده است.

معرفی اجمالی نویسنده

ابوالقاسم محمود بن عمر خوارزمی زمخشری، ملقب به "جارالله" (به مناسبت سالها مجاورت در مکه معظمه) سال 467 هـ.ق در «زمخشر» از روستاهای خوارزم متولد شد. این عالم ایرانی در تفسیر و نحو و لغت و ادب و علوم مختلف دیگر صاحب فضل و استاد بود. در ضمن مسافرت هایش برای تحصیل علم و دیدار با بزرگان، مدتی طولانی در مکه اقامت کرد. وی که مذهب معنزلی داشت به "فخر خوارزم" نیز معروف بود. طلاب از بلاد دور در درس او حاضر می شدند و از حوزه درسی اش، بهره می بردند.

زمخشری سال 538 هـ.ق در جرجانیه خوارزم درگذشت و همانجا مدفون شد. از او تالیفات متعدد و متنوعی برجای مانده که هر کدام تبحر علمی او را اثبات می کند، از جمله همین کتاب انموذج که برخی «نموذج» گفته اند.

محتوای کتاب

این کتاب تلخیص اثر دیگر نویسنده بنام «المفصل فی صنعة الاعراب» از معروفترین کتب نحویه می باشد که برای مبتدیان علم نحو، به عنوان مقدمه در دروس حوزوی مورد استفاده است. نویسنده در «انموذج» در نهایت ایجاز، تقریباً تمام مسائل نحو و اندکی از صرف (تثنیه، جمع، تصغیر و...) را گفته و نکته جالب کتاب، روش علمی مولف در تعریف اصطلاحات و مفاهیم (اسم، فعل، صفت، مصغر و جز آن) و ارائه قواعد بر حسب موازین صوری است.

ساختار و تقسیم بندی کتاب

کتاب با مقدمه کوتاهی در تعریف کلمه و کلام شروع و در 3 باب تنظیم است:

• باب اول: درباره تعریف اسم و اقسام آن (15 صنف)، اعراب و معرب و مبنی و توابع آن.
• باب دوم: درباره فعل و اقسام آن (ماضی، مضارع، امر، متعدی و غیرمتعدی، افعال قلوب، ناقصه و مقاربه، مدح و ذم و تعجب).(11 صنف)
• باب سوم: درباره حروف. (23 صنف)

چندین شرح بر این کتاب نوشته شده که بهترین و معروفترین آن از "جمال الدین محمد بن عبدالغنی اردبیلی" است که از کتب درسی طلاب علوم دینی و عربی در ایران است و در کتاب «جامع المقدمات» درج و مکرر چاپ شده است. این رساله سال 1859 میلادی در شهر کریستیانپا (پایتخت نروژ) چاپ شد. سال 1879 میلادی در شهر غازان به چاپ رسید. در ایران و هند نیز به طور مکرر چاپ شده است.

منابع

• دائره المعارف طهور، انموذج، بازیابی: 16 بهمن 1391.